مصاحبه با آقای دکتر محمد باقر حجتی

نخبه کسی است که هم از نظر علمی و هم از نظر رفتاری فوق العاده باشد
 

تبیان : حضرت استاد، لطفاً شرح مختصری از زندگی خود و چگونگی روی آوری تان به علوم قرآنی و تفسیر را بیان بفرمایید.

بنده به سال 1311هـ . ش در شهر بابل چشم به جهان گشودم. پدرم امام جماعت یکی از مساجد بابل بود و مجلس تفسیر قرآن نیز داشت. من از همان اوان کودکی در کنار ایشان بودم و عشق و علاقه به قرآن ، از همان دوره در من ایجاد شد. به همین دلیل بعد از چند سال تحصیل در حوزه بابل به قصد ادامه تحصیلات حوزوی ، به مدرسه مروی تهران رفتم. در همان زمان به دانشگاه تهران راه یافتم و بعد از اخذ مدرک لیسانس وارد مقطع دکترا شدم ( در آن زمان دوره فوق لیسانس وجود نداشت ). در سال 1346 با ارائه پایان نامه موفق به اخذ درجه دکترا در رشته فلسفه شدم و به عنوان استادیار به استخدام دانشگاه تهران درآمدم  و برخلاف رشته تحصیلی ام ، به دلیل علاقه وافر به علوم قرآنی به تدریس در رشته زبان و ادبیات عرب و ترجمه و قرائت و تفسیر قرآن پرداختم و به تدریج پایه گذار رشته ای در دانشگاه شدم که بعد از انقلاب به طور مستقل با عنوان رشته علوم قرآن و حدیث به پذیرش دانشجو پرداخت و از آن زمان تاکنون علاوه بر تدریس و تألیف و ترجمه ، مدیریت این گروه را بر عهده دارم.

تبیان : علوم قرآنی چیست و چه نقشی در فهم آیات قرآن کریم دارد؟

علوم قرآنی در معنای عرفی یعنی دانش هایی که در قرآن هست. در قرآن انواع و اقسام معلومات اعم از اطلاعات فقهی ، اخلاقی ، اجتماعی ، تربیتی و .... وجود دارد. اینها دانش هایی هستند که در درون قرآن می باشند و به اصطلاح علوم درون مرزی قرآن هستند . اما برای فهم بیشتر قرآن ، نیاز به علومی است که به ظاهر هیچ پیوندی با محتوای قرآن ندارند و به اصطلاح علوم برون مرزی قرآن هستند. اما در تفسیر قرآن نیاز به آشنایی با آنهاست. مثلاً این که ناسخ و منسوخ چیست؟ اسباب نزول چیست؟ ، حتی آشنایی با تاریخ ، روانشناسی و ... نیز جزو این علوم محسوب می شوند به هرحال دامنه ی علوم قرآنی نامحدود است ؛ چون مفاهیم قرآن آنقدر عمیق است که برای درک و فهم هرچه بیشتر آن نیاز به آشنایی با علوم مختلف است .

تبیان : در حال حاضر ، وضع علوم قرآنی در مجامع دانشگاهی و حوزوی ما چگونه است؟

خوشبختانه اقبال و استقبال از قرآن در مملکت ما ، بعد از انقلاب رشد چشمگیری داشته ، در دانشگاهها ، کمتر رشته ای است که بخشی از واحدهای درسی اش مربوط به علوم قرآنی نباشد. رشته هایی هم که به طور تخصصی به علوم قرآنی می پردازند ، بسیار رشد پیدا کرده اند. همچنین دانشگاه هایی هستند که فقط اختصاص به علوم قرآنی دارند. از جهت دیگر ، مسابقات بسیاری که در زمینه علوم مختلف قرآنی برپا می شود ، نشریات مختلفی که در این زمینه ارائه می شود از جمله مسائلی است که قبل از انقلاب مطرح نبوده است.

خوشبختانه جوانان ما در این زمینه بسیار فعال اند، در جنبه های مختلف قرآنی ، تفحص می کنند و به بحث و نقد می پردازند. در حال حاضر در پایان نامه های مربوط به علوم قرآنی اگر نوآوری نباشد، دفاع از آن به عمل نمی آید. به طور کلی ، علوم قرآنی خوشبختانه جایگاه خود را در حوزه ها و بخصوص در دانشگاه ها به دست آورده است و امیدوارم به همت مسئولان و جوانان به جایگاه در خور و شایسته خود نیز برسد .

تبیان : به نظر شما دو تفسیر برتر قرآن در جهان تشیع و تسنن کدام است و ویژگی این دو تفسیر انتخابی شما کدام است؟

در جهان تشیع این مسئله نیاز به توضیح و تبیین ندارد. ارزش تفسیر گرانقدر و عظیم « المیزان » بر کسی پوشیده نیست. اگر چه نمی توان این تفسیر را در یک کفه ترازو نهاد و تفسیرهای دیگر را بر کفه دیگر . به هر حال علامه طباطبایی تفسیری نوشته که باید آن را از دیگران جدا دانست . این تفسیر ، تفسیر قرآن به قرآن بوده ، کاری که تاکنون کسی نتوانسته همچون آن را ارائه دهد. شاید این توفیق الهی بوده که نصیب علامه شده است. تفسیر « مجمع البیان لِعلوم القرآن» شیخ طبرسی نیز تفسیر جامع دیگری است که علوم قرآن را از آن می توان استخراج کرد. در میان تفاسیر اهل تسنن نیز ، بهترین تفسیر به نظر من تفسیر « فی ظلال القرآن » سید قطب است که مؤلف به گونه ای آن را پرداخته که گویی درد قرآن را بیان می کند و فریاد پیامبر و ندای الهی را به گوش جان آدمی می رساند . منتهی به تبیین جزئیات مسائل مختلف قرآن نپرداخته است.

تبیان : در بین ترجمه هایی که از قرآن شده ، کدام یک بهتر است؟

تاکنون ترجمه های بسیاری از قرآن شده که هر یک به نوبه خود با ارزش هستند. به نظر من ترجمه برتر، ترجمه ای است که برای اولین بار انجام گرفته است. اولین بارمرحوم معزّی با دقت در زمان خود ، قرآن را تحت اللفظی ترجمه نمود. مرحوم الهی قمشه ای نیز ترجمه ای مفهومی ارائه داد و بقیه مترجمان ، از این دو به عنوان الگو استفاده کردند. الان ترجمه ای که دلنشین است ، ترجمه محمد مهدی فولادوند است و دقیق تر، ترجمه مرحوم سید جلال مجتبوی . به هر حال هیچ ترجمه ای خالی از نقد نیست. من معتقدم قرآن را باید تفسیر گونه ترجمه کرد تا در آن اشتباه کمتری پیش آید.

تبیان : به نظر شما نخبه کیست؟

نخبه کسی است که همیشه زنده و ماندگار بماند و ماندگار واقعی کسی است که نام نیکو از خود به جا گذارد. در واقع نخبه کسی است که هم از نظر علمی و هم از نظر رفتاری فوق العاده باشد.